Ben sana VKİ’ni söyleyeyim, sen gerekeni yap

Pınar Tahirler/ptahirler@hurriyet.com.tr

Oluşturulma Tarihi: Mayıs 18, 2025 07:00

Sağlık Bakanlığı kamusal alanda kişilerin vücut kitle indeksini (VKİ) ölçüyor. Tartışmalara da yol açan bu taramayla Bakanlık bireylerde farkındalık oluşturarak olası sağlık risklerinin önüne geçmeyi hedefliyor. Nedir bu VKİ dedik ve bu konuda uzman yazarlarımıza sorduk.

Türkiye genelinde başlatılan tarama programıyla kişilerin vücut kitle indeksi (VKİ) ölçülüyor. Sağlık Bakanlığı tarafından 81 ilde eşzamanlı olarak hayata geçirilen uygulamada bireylerin kendi sağlık durumlarına dair farkındalık kazanmaları ve fazla kilodan kaynaklanan risklerin erken dönemde tespit edilmesi amaçlanıyor. Kamusal alanlarda yapılan bu uygulama sosyal medyada da çok konuşuluyor. Yazarlarımız, iç hastalıkları uzmanı Dr. Ayça Kaya ve diyetisyen Berrin Yiğit’e göre bu taramalar bireysel farkındalığı arttırmakla kalmıyor, toplum sağlığı için de ciddi bir veri zemini oluşturuyor.

‘VÜCUDUN VERDİĞİ DOYMA SİNYALLERİ FARK EDİLMELİ’

Diyetisyen Berrin Yiğit

◊ VKİ’si yüksek çıkan biri, durumu yargılamak yerine bilinçli bir şekilde ele almalı. İlk adımda yağ-kas oranı ölçülmeli, gerekiyorsa metabolik değerler için kan tahlilleri yapılmalı. Ardından kişiye özel beslenme ve hareket planı oluşturulmalı. Tektip ya da şok diyetlerden uzak durulmalı; sürdürülebilir çözümler için uzman desteği alınmalı.

◊ Şekerli ve paketli gıdaların tüketimi azaltılmalı; bunun yerine lif açısından zengin sebzeler ve tam tahıllar tercih edilmeli. Günlük en az 1,5-2 litre su içilmeli, öğün atlanmamalı ve porsiyon kontrolüne dikkat edilmeli. Yemekler yavaş yenmeli, vücudun verdiği doyma sinyalleri fark edilmeli.

◊ Düzenli hareket, yalnızca kilo kontrolüne değil, vücut kompozisyonunun dengelenmesine de katkı sağlar. Haftada en az 150 dakika tempolu yürüyüş yapılması, haftada iki günse tüm kas gruplarını çalıştıran egzersizlerin programa eklenmesi önerilir. Gün içinde merdiven çıkmak, kısa yürüyüşlerle günlük hareketliliğin arttırılması da olumlu etkiler yaratır.

◊ VKİ dengesini korumada uyku düzeni, stres kontrolü, haftalık menü planlaması ve sosyal destek önemli rol oynar. Beslenme ve hareket planları geçici bir diyet olarak değil, sürdürülebilir bir yaşam tarzı olarak benimsenmeli.

‘BİRÇOK SAĞLIK RİSKİNİN HABERCİSİ OLABİLİR’

Dr. Ayça Kaya, iç hastalıkları uzmanı

◊ Vücut kitle indeksi (VKİ), boy ve kilo oranına göre hesaplanan bir sağlık göstergesi. Kişinin kilosunun sağlıklı aralıkta olup olmadığını anlamak içindir. VKİ’nin normal sınırların dışına çıkması birçok sağlık riskinin habercisi olabilir.

◊ Yüksek VKİ kötü kolesterolü ve trigliserit düzeylerini arttırırken iyi kolesterolü düşürür; metabolik sendrom riskini yükseltir. Aynı zamanda uyku apnesi, osteoartrit ve yağ dokusuna bağlı hormonal dengesizliklere yol açabilir.

◊ Düşük VKİ de sağlık açısından tehlikelidir, kemik yoğunluğunu düşürür, anemiye neden olabilir. Ayrıca depresyon ve yeme bozukluklarıyla da bağlantılıdır. Ancak VKİ bel çevresi, vücut yağ oranı, genetik faktörler ve yaşam tarzı gibi ek parametrelerle birlikte değerlendirilmelidir. Sadece VKİ değil; bel çevresi, yağ oranı ve kan değerleri gibi göstergelerin de düzenli olarak izlenmesi gerekir. Böylece olası sağlık risklerine erken dönemde müdahale edilebilir.

◊ VKİ her birey için aynı anlama gelmez; yaş, cinsiyet ve genetik yapı bu değerin sağlık açısından yorumlanmasını etkileyebilir. Yaş ilerledikçe kas kütlesi azalır, yağ oranıysa artar; bu da kilo aynı olsa bile sağlık riskini arttırabilir. Aynı VKİ değerine sahip kadın ve erkek farklı sağlık riski taşıyabilir. VKİ’si normal aralığın dışında olan bireyler, bir uzmana başvurarak kişiye özel beslenme ve yaşam tarzı planı almalı.

◊ Genetik faktörler, VKİ’yi yüzde 40-70 oranında etkileyebilir. Yağ dağılımı, metabolizma hızı ve iştah kalıtsal özelliklerden etkilenebilir. Stresin uzun süreli etkileri de VKİ üzerinde belirleyicidir. Egzersiz ve psikolojik destek gibi yöntemlerle stresin yönetilmesi önerilir.

◊ Sonuç olarak VKİ’yi dengeleme, yalnızca kilo vermekle değil; genel sağlığı iyileştirmek ve yaşam kalitesini arttırmakla ilgilidir. Bu yaklaşımın bireye özel ve sürdürülebilir olması gerekir.

VKİ’NİN AZI DA ÇOĞU DA ZARAR

◊ VKİ nasıl hesaplanır: Kg cinsinden kilonuzu, metre cinsinden boyunuzun karesine böleceksiniz. Yani VKİ = Ağırlık (kg)/boy (m)²

Örnek: 70 kg ağırlığında ve 1,70 m boyunda bir bireyin VKİ’si: 70 /1,70² = 24,2

◊ 18.5’in altında: Bu değerler düşük kilolu olarak kabul edilir ve zayıf bağışıklık, kemik erimesi ve hormonal bozukluklar gibi riskler taşır.

◊ 8.5-24.9 aralığında: İdeal kabul ediliyor.  

◊ 25 ve üzeri: Bu aralıktaki değerlerde hipertansiyon, tip 2 diyabet, kalp-damar hastalıkları ve bazı kanser türleri görülme riski artar.

◊ 40’ın üzeri: Bu değerler hayati tehlike oluşturan komplikasyonlarla ilişkilendirilir.

ÇOCUKLARDA DA SORUN YARATIYOR

◊ VKİ değerlendirmesi yaşa ve cinsiyete göre oluşturulan persentil eğrileriyle yapılır çocuklarda. Aynı VKİ değerine sahip iki çocuk, farklı yaşlardaysa farklı riskler taşıyabilir. Bu nedenle değerlendirme mutlaka uzman kontrolünde olmalı.

◊ Çocukluk çağında yüksek VKİ, ileriki yaşlarda diyabet, kalp hastalıkları ve kas-iskelet sistemi problemleri gibi pek çok sağlık sorununa zemin hazırlar. Bunun yanında özgüven kaybı, yeme bozuklukları ve sosyal izolasyon gibi psikolojik sorunlara da yol açabilir. Yağ hücrelerinin sayısı çocuklukta artarsa bu durum yetişkinlikte obezite riskini yükseltir.