Uykusuzluk mu, uyku eksikliği mi?

UYKUSUZLUK -1-

Herkes zaman zaman az uyur. Ancak bu geçici durum kronikleşirse, vücut sistemleri birer birer alarm vermeye başlar. ABD’de 50 ila 70 milyon yetişkin tıbbi ölçekte uyku yoksunluğu çekiyor. 

Yani bu sadece “yorgunluk” değil; kalp, beyin ve bağışıklık sistemini çökerten sistemik bir sorundur. (Kaynak: Cleveland Clinic, 2024)

Yaşa göre ideal uyku süresi kaç saat?

50 yaş sonrası bireyler bu minimum sürelere yaklaşamıyor. Oysa yaşlandıkça uykuya daha fazla değil, daha iyi ihtiyaç duyuluyor.

Derin uyku azalır, yüzeysel uyku artar

Uyku, dört evreden oluşan döngüler hâlinde ilerler:

1 -  Evre 1 (Hafif uyku): Uykuya geçiş. Uykunun %5’i.

2 - Evre 2 (Orta derinlikte uyku): Uykunun % 45’i. Bellek ve öğrenme buradadır.

3 - Evre 3 (Derin uyku): Vücudu onaran evredir. % 25 pay alır ama yaşla azalır.

4 - REM uykusu: Rüyaların görüldüğü dönem. Öğrenme ve duygusal dengeyi sağlar.

Bu döngü 90–120 dakikada bir tekrar eder. Gecede 4–5 döngü gerekir. Ama uyku sık bölünüyorsa, derin uykuya ulaşılmaz. Sabaha “uyumuş ama dinlenmemiş” kalkılır. (Kaynak: Cleveland Clinic Sleep Medicine Manual, 2023)

Uyuyamamak mı, uyumamak mı?

Uykusuzluk (insomnia) ve uyku eksikliği (sleep deprivation) birbirinden farklıdır:

- İnsomnia: Yatağa gidersiniz ama uyuyamazsınız.

- Uyku eksikliği: Bilerek yeterli uyku süresi yaratmazsınız.

- İki durumda da sonuç aynıdır: Dikkat dağınıklığı, yorgunluk, depresyon, unutkanlık.

50 yaş üzerindeki bireyler genellikle insomnia değil, fark edilmeden gelişen kronik uyku eksikliği yaşar. Yatış saati gecikir, kalkış saati erken olur, gece sık uyanmalar olur ama “yaşlandım, normal” diye geçiştirilir.

Kendi kendinize uyku eksikliği testi

Aşağıdaki sorulardan 3 ya da fazlasına “evet” diyorsanız, siz de uyku yoksunluğu yaşıyor olabilirsiniz:

1. Gecede 6 saatten az uyuyorum.

2. Uyandığımda dinç değilim.

3. Gündüz dalgınlık, unutkanlık yaşıyorum.

4. Gün içinde kestirme ihtiyacı duyuyorum.

5. Son 3 aydır bu böyle.

6. Kendimi sabahları sinirli ya da halsiz hissediyorum.

7. Geceleri sık sık uyanıyorum ve geri dalamıyorum.

Nereye başvurmalı?

- Sorunun süresi 3 ayı geçmişse,

- Günlük hayatı etkileyecek düzeyde uyku bozukluğu varsa,

- Uykuya rağmen sabahları hâlâ bitkinseniz, bir uyku hastalıkları uzmanına görünmeniz gerekir.

Teşhis için basit bir uyku günlüğü, gerekirse poligrafik uyku testi ya da ev tipi solunum cihazı testleri uygulanabilir. (NIH Sleep Disorders Guide, 2022)

Hangi organlar zarar görüyor?

Uykusuzluk sadece göz altı morluğu değildir. Cleveland Clinic verilerine göre uzun süreli uyku eksikliği şunlara yol açar:

- Kalp-damar sistemi: Hipertansiyon, kalp krizi, damar sertliği.

- Metabolizma: Tip 2 diyabet riski artar.

- Bağışıklık sistemi: Enfeksiyonlara direnç azalır.

- Beyin: Bellek bozulur, alzheimer riski artar.

- Psikoloji:

Depresyon, anksiyete, öfke kontrolü kaybı.

- Davranış: Düşünce bulanıklığı, refleks yavaşlaması, halüsinasyonlar.

Yani uyku sadece dinlenmek değil, yaşlanmayı geciktirmek, hastalıkları önlemek ve hayatta kalmak için bir zorunluluktur.